Ο γεωκεντρισμός του Αριστοτέλη

Ημείς δε λέγωμεν πρώτον πότερον έχει κίνησιν ή μένει, καθάπερ γάρ είπομεν, οι μέν αυτήν εν των άστρων είναι ποιούσιν, οι δ’επί του μέσου θέντες ίλλεσθαι και κινείσθαι φασι περί τον πόλον μέσον. Ότι δ’εστίν αδύνατον, δήλον λαβούσιν αρχήν ως είπερ φέρεται ειτ’εκτός ούσα του μέσου είτ’επί του μέσου, αναγκαίον αυτήν βία κινείσθαι ταύτην την κίνησιν ού γάρ αυτής γε της γής έστιν, και γάρ αν των μορίων έκαστον ταύτην είχε την φοράν, νύν δ’επ’ ευθείας πάντα φέρεται προς το μέσον. Διόπερ ούχ οιόν τ’αίδιον είναι, βίαιόν γ’ούσαν και παρά φύσιν’ ή δε γε του κόσμου τάξις αίδιος.
Έτι πάντα τα φερόμενα την φοράν την εγκύκλιον υπολειπόμενα φαίνεται και κινούμενα πλείους [296b] μιας φοράς έξω της πρώτης, ώστε και την γήν αναγκαίον, είτε περί το μέσον είτ’επί του μέσου κειμένη φέρεται, δύο κινείσθαι φοράς. Τούτου δε συμβαίνοντος αναγκαίον γίγνεσθαι πάροδον και τροπάς των ενδεδεμένων άστρων. Τούτο δ’ου φαίνεται γιγνόμενον, αλλ’αεί ταύτα κατά τους αυτούς ανατέλλει και δύεται τόπους αυτής.
Έτι δ’η φορά των μορίων και όλης αυτής ή κατά φύσιν επί το μέσον του παντός έστιν, διά τούτο γάρ και τυγχάνει κειμένη νύν επί του κέντρου, διαπόρησειε δ’αν τις, επεί ταυτόν αμφοτέρων εστί το μέσον, προς πότερον φέρεται τα βάρος έχοντα και τα μόρια της γης κατά φύσιν, πότερον ότι του παντός έστι μέσον, ή διότι της γής. Ανάγκη δή προς το του παντός, και γάρ τα κούφα και το πύρ είς τουναντίον φερόμενα τοις βάρεσι προς το έσχατον φέρεται του περιέχοντος τόπου το μέσον. Συμ(έ(ηκε δε ταυτό μέσον είναι της γης και του παντός, φέρεται γάρ και επί το της γης μέσον, αλλά κατά συ(ε(ηκός, ή τομέσον έχει εν τώ του παντός μέσω. Ότι δε φέρεται και προς το της γής μέσον, σημείον ότι τα φερόμενα βάρη επί ταύτην ού παρ’άλληλα φέρεται αλλά προς ομοίας γωνίας, ώστε προς εν τω μέσον φέρεται, και το της γης.
Φανερόν τοίνυν ότι ανάγκη επί του μέσου είναι την γήν και ακίνητον, διά τε τάς ειρημένας αιτίας, και διότι τα βία ριπτούμενα άνω βάρη κατά στάθμην πάλιν φέρεται είς ταυτό, καν είς άπειρον ή δύναμις έκριπτει. (Περί Ουρανού, βιβλ.ΙΙ, XIV)

Μετάφραση:
Τώρα θ’ασχοληθούμε πρωτίστως με το αν η γη κινείται ή ακινητεί. Όπως κιόλας είπαμε, οι μεν τη χαρακτηρίζουν σαν ένα από τα άστρα, ενώ οι άλλοι τη θέλουν να βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, να περιδινείται (στροβιλίζεται) και να κινείται γύρω από τον κεντρικό άξονα της. Η αβασιμότητα αυτών των απόψεων, αποδεικνύεται από το ότι, αν η γη κινείται, βρισκόμενη είτε έξω από το κέντρο, είτε στο κέντρο, κατ’ανάγκην θα πραγματοποιεί αυτή την κίνηση υπό την επίδραση βίας, γιατί η εν λόγω κίνηση δεν προέρχεται από την ίδια την γη. Αν προέρχονταν από αυτήν, κάθε μόριο της (της γης) θα έδειχνε την ίδια κίνηση. Αλλά, όπως συμβαίνει, όλα κινούνται σε ευθεία γραμμή προς το κέντρο. Γι’αυτό, η κίνηση της δεν μπορεί να είναι αιώνια, αφού πραγματοποιείται υπό την επίδραση βίας και αντίθετα προς τη φύση. Αλλά η τάξη του κόσμου είναι αιώνια.
Επί πλέον, όλα τα σώματα που κινούνται κυκλικά, φαίνεται ότι υπολείπονται σε ταχύτητα από άλλα και κινούνται κατά περισσότερες κατευθύνσεις με εξαίρεση την πρώτη τέτοια. Πράγμα που σημαίνει ότι και η γη κατ’ανάγκην, είτε κινείται βρισκόμενη κοντά στο κέντρο ή ακριβώς στο κέντρο, πραγματοποιεί δύο κινήσεις. Αν, όμως αυτό συμβαίνει, κατ’ανάγκην θα συμβαίνουν διαβάσεις και μεταστροφές («πάροδοι» και «τροπαί») των απλανών αστέρων. Αλλ’αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει, και πάντοτε τα ίδια άστρα ανατέλλουν και δύουν στις ίδιες θέσεις (καθώς παρατηρούνται από τη γη).
Εκτός αυτού, η κατά φύσιν κίνηση τόσο των μορίων της, όσο και ολόκληρης της γης, πραγματοποιείται στο κέντρο του σύμπαντος, και γι’αυτό, ακριβώς, η τωρινή θέση της γης είναι στο κέντρο. Και επειδή το κέντρο του σύμπαντος όσο και της γης είναι το ίδιο, θα διερωτάτο κανείς προς ποιο κέντρο φέρονται τα βαρειά σώματα και τα μόρια της γής κατά φύσιν: φέρονται προς το κέντρο (γιατί αυτό είναι κέντρο) του σύμπαντος ή (γιατί είναι) το κέντρο της γης; Αλλά κατ’ανάγκην φέρονται προς το κέντρο του σύμπαντος, γιατί τα ελαφρά σώματα και το πυρ, κινούμενα αντίθετα προς τα βαρειά, φέρονται προς το ακραίο όριο του τόπου που περιβάλλει το κέντρο. Της γης όμως και του σύμπαντος το κέντρο συμβαίνει να συμπίπτουν. Και φέρονται μεν προς το κέντρο της γης (τα εν λόγω σώματα), αλλά κατά τύχην, αφού και αυτής το κέντρο είναι το ίδιο με το κέντρο του σύμπαντος. Ότι φέρονται δε και προς το κέντρο της γης, δείχνεται από το ότι τα κινούμενα προς αυτήν βάρη, δεν κινούνται παράλληλα το ένα προς το άλλο, αλλά κατά ίσες γωνίες, ώστε προς ένα ή το ίδιο κέντρο φέρονται, που είναι επίσης κέντρο της γης.
Είναι, λοιπόν, φανερό, ότι κατ’ανάγκην η γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και είναι ακίνητη, τόσο για τους λόγους που είπαμε, όσο και επειδή τα προς τα πάνω με ορμή εκτιναζόμενα βάρη, ξαναπέφτουν κάθετα στο σημείο απ’όπου ξετινάχθηκαν, ακόμα και αν η δύναμη εκτόξευσης τα έστελνε στο άπειρο.

Σχόλιο:…Bλέπουμε τον Σταγειρίτη φιλόσοφο να μην δέχεται ότι η γη κινείται γύρω από τον ήλιο και από τον άξονα της, να μην γνωρίζει την ταχύτητα πλανητικής διαφυγής και άλλους νόμους της κίνησης που σήμερα γνωρίζουμε, θεωρεί τη γη ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος, φαίνεται να διαφωνεί με το «τα πάντα ρει» της σχολής σκέψης του Ηράκλειτου.
Επιπλέον παρακάτω βλέπουμε πολύ σωστά να αναγνωρίζει τη σφαιρικότητα της Γης και το μικρό της μέγεθος σε αντιπαραβολή με τα άστρα, αλλά να κάνει μια εντελώς λάθος εκτίμηση για την περιφέρεια της:

(Γενικά καθόλου άσχημα για ένα φιλόσοφο του 4ου αιώνα άλλά σίγουρα όχι ότι θα περίμενε κανείς από ένα ..."διαστρικό ταξιδευτή" ή φερόμενο από ορισμένους κάτοχο της "απόλυτης συμπαντικής γνώσης")

Και των μαθηματικών δε όσοι το μέγεθος αναλογίζεσθαι πειρώνται της περιφέρειας, εις τετταράκοντα λέγουσιν είναι μυριάδας. Εξ ών τεκμαιρομένοις ού μόνον σφαιροειδή τον όγκον αναγκαίον είναι της γης, αλλά και μη μέγαν προς το των άλλων άστρων μέγεθος.

Μετάφραση:
Eξ άλλου, οι μαθηματικοί που προσπαθούν να υπολογίσουν το μέγεθος της περιφέρειας της γης, το ορίζουν σε σαράντα μυριάδες (400.000) στάδια*. Βασιζόμενοι, λοιπόν, σ’αυτά, πρέπει να παραδεχθούμε όχι μόνο ότι αναγκαστικά ο όγκος της γης είναι σφαιρικός, αλλά και ότι δεν είναι μεγάλος σε αντιπαραβολή προς το μέγεθος των άλλων άστρων.

*: Το κάθε στάδιο έχει μήκος 185 μέτρων περίπου. Τα 400.000 στάδια επομένως αντιστοιχούν προς 74.000.000 μέτρα, ήτοι 74 χιλιάδες χιλιόμετρα. Οι σημερινοί υπολογισμοί δίνουν μήκος περιφέρειας της γης, στον ισημερινό, ίσο προς 40.067 χιλιόμετρα.

_____________________________________________________________

Το «Περί Ουρανού», έργο του Σταγειρίτη κολοσσού της σκέψης, είναι ένα από τα πιο σημαντικά του και αντιπροσωπεύει τις Κοσμολογικές απόψεις του επιστημονικότερου νου της Κλασικής Ελληνικής Αρχαιότητας. Σ' αυτό, ο Αριστοτέλης, συνοψίζει όχι μόνο τις επιστημονικές γνώσεις που ίσχυαν στην εποχή του για την προέλευση, δομή και λειτουργία του Κόσμου (σύμπαντος-ουρανού) αλλά βρίσκει ευκαιρία να παραθέσει και γενικότερες από ψεις που αναφέρονται σε φυσικά, βιολογικά και κοινωνικά ακόμη φαινόμενα. Τα σχετικά ερωτήματα, βασάνιζαν ανέκαθεν τη διανόηση και είχαν αντιμετωπισθεί, κατά καιρούς, από διαφόρους —προ του Αριστοτέλους— στοχαστές, όπως τους πρωταρχικούς θεολόγους-μυθολόγους, τους ορθολογιστές Ίωνες και Ιταλιώτες σοφούς κατόπιν, και τον μεγάλο διδάσκαλο του, Πλάτωνα, μεταγενέστερα. Ο Αριστοτέλης, βλέποντας τον Κόσμο σαν μια ζωντανή, φυσική ΕΝΟΤΗΤΑ —υποκείμενη σε νόμους και λογικές ερμηνείες— προχωρεί πέρα από τους παλαιότερους διανοητές, θέτοντας τις βάσεις μιας ορθολογικής παρατήρησης, απαλλαγμένης από δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Ωστόσο, το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του (το οποίον κατεδίκασε εις θάνατον τον Σωκράτη και τον Αναξαγόρα, επ' αθεΐα) τον αναγκάζει —έμμεσα κατά το μάλλον ή ήττον— σε μια παραχώρηση: Προς το τέλος του έργου του, ο μεγάλος φιλόσοφος, αποδέχεται την παρεμβολή —στη λειτουργία του Κόσμου— ενός υπερβατικού παράγοντα, αυτόβουλου και σκοποθέτη, απομακρυνόμενος, έτσι, από τους οπαδούς της απόλυτα υλιστικής θεώρησης του σύμπαντος. Παραχώρηση για την οποία, οι αιώνες, δεν έδωσαν ακόμη τη βαθύτερη —ενδεχομένως— ερμηνεία της...

Yπερσύνδεσμοι:
Wikipedia: Περι Ουρανού
http://classics.mit.edu/Aristotle/heavens.html