Στ. Κριμιζής: Δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν.

Ο γνωστός Έλληνας αστροφυσικός και ακαδημαϊκός μιλάει για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του σύμπαντος και της διαστημικής τεχνολογίας

Του Αριστείδη Αποστόλου (arap@kathimerini.gr)
Συνεργάτηκε: Νίκος Κλόκας (nklokas@kathimerini.gr)

Πρόκειται για τον κορυφαίο Έλληνα αστροφυσικό, τιμημένο (δις) με το Μετάλλιο Εξαίρετων Επιστημονικών Επιτευγμάτων (Medal for Exceptional Scientific Achievement) από την Αμερικάνικη Διαστημική Υπηρεσία (NASA). Ο Σταμάτιος Κριμιζής αποτελεί το μοναδικό επιστήμονα στον κόσμο με συμμετοχή - ως επικεφαλής ερευνητής ή συνερευνητής - στην εξερεύνηση όλων των σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Άλλωστε, δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ένας αστεροειδής (ο «8323 Krimigis» ) φέρει το όνομά του. Μοιραία, η άποψή του για τα τεκταινόμενα στο χώρο του σύμπαντος και της διαστημικής τεχνολογίας έχει βαρύνουσα σημασία.

Ο κ. Κριμιζής, σε συνέντευξή του στο kathimerini.gr, σημειώνει ότι, αν και τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν γίνει «άλματα» στη διαστημική έρευνα, εντούτοις η ανθρώπινη γνώση για το σύμπαν φαντάζει απλώς ως μία «σταγόνα στον ωκεανό». Επιπλέον, αναφέρει ότι τα επόμενα χρόνια ο άνθρωπος θα επιστρέψει στη Σελήνη, ενώ υπολογίζεται ότι μέχρι το 2030, θα έχει ολοκληρωθεί η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον πλανήτη Άρη. Ο Έλληνας αστροφυσικός χαρακτηρίζει τη διαστημική ως τεχνολογία αιχμής, ενώ σημειώνει ότι η χώρα μας βρίσκεται στα πρώτα βήματα αυτής της προσπάθειας. Τέλος, δεν αποκλείει την πιθανότητα να βρεθούν ίχνη παλαιότερης ζωής στον Άρη, ενώ πιστεύει πως ο άνθρωπος είναι μόνος του στο ηλιακό μας σύστημα, όμως οι πιθανότητες ύπαρξης κάποιου άλλου είδους ζωής στο σύμπαν είναι τεράστιες.
Ακολουθούν τα σημαντικότερα σημεία της συνέντευξης. Ας προσδεθούμε λοιπόν: το διαστημικό μας ταξίδι ξεκινά!

- Κύριε Κριμιζή, πόσο έχει προχωρήσει η ανθρώπινη γνώση για το διάστημα τα τελευταία 50 χρόνια;

Είναι καταφανές ότι τα τελευταία 50 χρόνια έχουμε κάνει τεράστια άλματα. Αρκεί να αναφέρω ότι το 1952 είχε δημοσιευτεί βιβλίο για τους πλανήτες, το οποίο έλεγε πως η Αφροδίτη έχει λίμνες και πως είναι, όπως ήταν η Γη πριν από εκατοντάδες χρόνια. Οι υπόλοιποι πλανήτες ήταν κηλίδες στα μικροσκόπια. Με την έρευνα μπορέσαμε και ανακαλύψαμε τι συμβαίνει ακριβώς στην Αφροδίτη. Μοιραία, η διαφορά ανάμεσα στα βιβλία της δεκαετίας του 1950 - αλλά και του 1960 - με τα σημερινά είναι τεράστια: είναι αγνώριστα τα βιβλία. Δεν υπάρχει καν σύγκριση με τη γνώση που είχαμε πριν από την εκτόξευση του Σπούτνικ.


- Πόσο έχουν συμβάλλει - και πόσο αναμένεται να συμβάλουν, καθώς ορισμένες βρίσκονται σε εξέλιξη - οι διαστημικές αποστολές στην κατανόηση του ηλιακού μας συστήματος;

Έχουν προσφέρει βασική γνώση στην κατανόηση των πλανητών και συνεχίζουν να συμβάλουν, όπως το Κασίνι τώρα στον Κρόνο. Σχεδόν καθημερινώς, έχουμε καινούριες ανακαλύψεις… Το Βόγιατζερ είναι ήδη στο διάστημα 29 χρόνια και πέρασε την απόσταση των 100 αστρονομικών μονάδων. Εκατό αστρονομικές μονάδες είναι 15 δισ. χλμ. Όταν σχεδιάζαμε το Βόγιατζερ, δεν ευελπιστούμε ότι το ταξίδι του θα διαρκέσει τόσα χρόνια.


- Πόσο γνωστό είναι σήμερα το ηλιακό μας σύστημα στους επιστήμονες;

Είναι αρκετά γνωστό, διότι έχουμε επισκεφτεί και μελετήσει αρκετά τους επτά από τους - προηγουμένως - εννέα πλανήτες (συμπεριλαμβανομένου και του Πλούτωνα). Μάλιστα, φέτος τον Ιανουάριο εκτοξεύσαμε ένα διαστημόπλοιο προς τον Πλούτωνα που λέγεται «Νέοι Ορίζοντες» (κατασκευάστηκε στο εργαστήριό μου), ενώ τον Αύγουστο του 2004 εκτοξεύσαμε ένα διαστημόπλοιο προς τον Ερμή: δηλαδή οι αποστολές έγιναν στον πιο μακρινό και στον πιο κοντινό πλανήτη στον Ήλιο.


- Πώς βλέπετε τις διαστημικές υπηρεσίες σήμερα (NASA, ESA κ.ά.); Υπάρχει «υγιής» συναγωνισμός μεταξύ τους;

Η συνεργασία είναι μεγαλύτερη από το συναγωνισμό. Η διαφορά είναι κυρίως στη στόχευση των προγραμμάτων. Στην Αμερική, η πολιτική ηγεσία αποφάσισε να επισκεφτούμε ξανά το φεγγάρι, με σκοπό να γίνει μία αποστολή προς τον Άρη, τα επόμενα 20 χρόνια. Η επιστροφή στο φεγγάρι θα γίνει πριν από το 2020 - ή και πιο νωρίς. Η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο Άρη θα γίνει μέχρι το 2030.


- Δηλαδή, η αποστολή στον Άρη είναι το επόμενο «στοίχημα» των επιστημόνων;

Θα έλεγα ότι είναι το επόμενο «στοίχημα» των πολιτικών και όχι των επιστημόνων: οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένας γεωλόγος στον Άρη, μπορούμε να το κάνουμε με το 1/10 του κόστους, με ρομποτικά διαστημόπλοια που θα προσγειώσουμε στον πλανήτη. Έχουν ήδη γίνει προσγειώσεις με ρομπότ-διαστημόπλοια. Τα επόμενα δέκα χρόνια θα έχει ήδη επιστραφεί ένα δείγμα του υπεδάφους του Άρη στη Γη, για ανάλυση στα εργαστήρια, για την τυχόν ύπαρξη βιολογικής δραστηριότητας (στο παρελθόν ή στο παρόν). Όλα αυτά μπορούν να γίνουν αυτομάτως, με μικρό κόστος, χάρη στη ρομποτική τεχνολογία.


- Η ρομποτική τεχνολογία αναμένεται να βοηθήσει σημαντικά στο μέλλον;

Οπωσδήποτε. Η ρομποτική τεχνολογία βρίσκεται ακόμα σε εμβρυϊκό στάδιο, ωστόσο γίνανε μεγάλα άλματα την τελευταία δεκαετία. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε σήμερα αφορούν κυρίως το λογισμικό των διαστημοπλοίων και όχι τη μνήμη ή κάτι ανάλογο. Οι δυνατότητες στο λογισμικό είναι τόσες πολλές και τα προγράμματα τόσο περίπλοκα, που είναι αδύνατο να τα δοκιμάσει κανείς πριν από την εκτόξευση. Για το λόγο αυτό βάζουμε ένα είδος αυτονομίας μέσα στον ηλεκτρονικό εγκέφαλο του διαστημοπλοίου, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει καταστάσεις, μόνο του.


- Περιμένουμε να βρούμε ίχνη παλαιότερης ζωής στον πλανήτη Άρη;

Υπάρχει αυτή η πιθανότητα. Και η λογική είναι η εξής: τα πρώτα παλαιοβακτηρίδια, τα οποία έχουν ανακαλυφθεί στη Γη, είναι πριν από 3,8 δισ. χρόνια: δηλαδή, από τα πρώτα 700 εκατ. χρόνια της δημιουργίας της Γης, άρχισε ήδη μία βιολογική δραστηριότητα. Ο Άρης, αυτήν την εποχή τής δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος, είχε μία πολύ πυκνή ατμόσφαιρα και τεράστιες ποσότητες ρευστού νερού στην επιφάνειά του… Κατά αναλογία προς τη Γη, η δυνατότητα ότι υπάρχουν παλαιοβακτηρίδια που να αναπτύχθηκαν και Άρη, όπως και στη Γη (σε αυτήν την εποχή, που είχε παρόμοια ατμόσφαιρα με τη Γη), είναι μεγάλη. Το γιατί έχασε ο Άρης την ατμόσφαιρά του - ενώ η Γη τη διατήρησε - είναι «μεγάλη ιστορία», αλλά έχει σχέση και με το μαγνητικό πεδίο της Γης (η Γη έχει ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο). Ο Άρης είχε μαγνητικό πεδίο, αλλά το έχασε: για ποιο λόγο το έχασε δεν είναι «καθαρό»…


- Πιστεύετε ότι ήμαστε μόνοι μας στο σύμπαν ή είναι πολύ «εγωιστικό» να πούμε κάτι τέτοιο;

Όχι, δεν το πιστεύω. Πιστεύω ότι είμαστε μόνοι μας στο ηλιακό μας σύστημα, αλλά όχι στο σύμπαν. Ο ήλιος μας είναι ένας από τους 200 δισ. ήλιους στο γαλαξία, ενώ υπάρχουν τουλάχιστον 100 δισ. γαλαξίες, καθένας από τους οποίους έχει παρόμοιους αριθμούς ήλιων. Οπότε, οι πιθανότητες είναι τεράστιες να υπάρχει κάποιου είδους ζωή, δραστηριότητα και πολύ πιθανόν σε πολύ μεγαλύτερο πολιτιστικό επίπεδο από ότι έχουμε εμείς. Αλλά, οι αποστάσεις είναι τεράστιες. Είναι αδύνατον να υπάρξει αυτή η επικοινωνία. Λένε πολλοί: «Μα καλά, γιατί δεν μας βρήκανε οι άλλοι πολιτισμοί;». Το γεγονός είναι ότι η ύπαρξη μας είναι γνωστή μόνο τα τελευταία εκατό χρόνια. Μόλις, από τον καιρό που ανακαλύφθηκε το ραδιόφωνο και η τηλεόραση αρχίσαμε να εκπέμπουμε ραδιοκύματα. Σήμερα, τα κύματα που εκπέμπονταν πριν από περίπου εκατό χρόνια, έχουν φτάσει σε κάποια έτη φωτός που είναι πολύ κοντά στο δικό μας γαλαξία. Δεν έχουν δηλαδή απομακρυνθεί. Οπότε δεν ήταν δυνατόν για κάποιο άλλο πολιτισμό να ανιχνεύσει αυτά τα κύματα.


- Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος θα μπορέσει κάποτε να γίνει κάτοχος της απόλυτης γνώσης του σύμπαντος;

Θα πρέπει να συνεχίσουμε την έρευνά μας, τις παρατηρήσεις και έτσι θα συνεχίσει να αυξάνεται το επίπεδο της γνώσης μας. Δεν νομίζω να υπάρξει μία τέλεια γνώση, την οποία θα μπορέσουμε ποτέ να την καταλάβουμε. Σήμερα, η γνώση μας είναι σταγόνα στον ωκεανό. Μπορεί να είμαστε κάπως περήφανοι που εξερευνήσαμε τους πλανήτες, αλλά είναι σαν να βγήκαμε μόλις στη γειτονιά, έξω από το σπίτι μας και να κοιτάμε μέχρι την πλατεία. Δίχως να ξέρουμε τι είναι μετά.


- Ποια είναι η γνώμη σας για το διαστημικό τουρισμό; Πιστεύετε ότι τα ταξίδια στο διάστημα θα αποτελούν μία καθημερινή ρουτίνα για τον άνθρωπο του μέλλοντος;

Αυτό μάλλον θα γίνει. Υπάρχει ήδη ένα είδος τουρισμού για όσους είναι αποφασισμένοι να πληρώσουν ένα υψηλό χρηματικό ποσό. Φαντάζομαι ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία θα προσπαθήσει να κάνει ένα λεωφορείο του διαστήματος, το οποίο - τα επόμενα τριάντα χρόνια - θα πηγαίνει κόσμο στο διάστημα. Παράλληλα, έχει ήδη επιτευχθεί η πτήση μέχρι την άκρη της ατμόσφαιρας, δηλαδή στα 100 χλμ. Τώρα, υπάρχει μία εταιρεία που προσπαθεί να κάνει ένα όχημα με 10-15 επιβάτες, το οποίο θα πηγαίνει μέχρι την άκρη της ατμόσφαιρας, θα κάνει μία καμπύλη για 3-4 λεπτά (δεν θα υπάρχει βαρύτητα) και μετά θα επιστρέφει στη Γη. Δεν θα είναι διαστημικό λεωφορείο, θα είναι σαν ένα είδος ρουκέτας στην άκρη της ατμόσφαιρα. Νομίζω ότι τα επόμενα 4-5 χρόνια, αυτό το «λεωφορείο» θα υπάρχει στον εμπορικό τομέα.


- Ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας στο σύγχρονο διαστημικό γίγνεσθαι και ποια πιστεύετε ότι θα είναι η θέση της χώρας μας τα επόμενα χρόνια;

Σήμερα, η Ελλάδα είναι στα πρώτα βήματα. Η Ελλάδα έγινε πρόσφατα μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος: συνεισφέρει στα προγράμματα, έχει μία αντιπροσώπευση και - μέσω διάφορων φορέων που υποστηρίζει η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας - θα προσπαθήσουμε να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας. Ήδη, περίπου τα μισά από τα κονδύλια που πληρώνει η Ελλάδα στην ESA, επανέρχονται στην Ελλάδα για ανάπτυξη κ.ά. Ελπίζω ότι αυτά τα κονδύλια θα χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής. Ήδη υπάρχουν ορισμένες εστίες στην Ελλάδα (και στον ιδιωτικό τομέα και σε 1-2 πανεπιστήμια) που προωθούνται αυτές οι τεχνολογίες. Εγώ θα προσπαθήσω να βοηθήσω τη χώρα μας σε αυτόν τον τομέα. Το τεχνικό δυναμικό υπάρχει στη χώρα, όμως χρειάζεται μία καθοδήγηση και μία στόχευση στις σωστές τεχνολογικές κατευθύνσεις. Ελπίζουμε στο μέλλον να αναλάβουμε κάποιους πρωταρχικούς ρόλους στην ESA.


- Όσον αφορά στις ΗΠΑ, ακούγεται κατά καιρούς η ανάγκη μείωσης των κονδυλίων για διαστημικά προγράμματα. Η αμερικανική κυβέρνηση ακυρώνει ή περιορίζει, ενίοτε, τα σχέδια και τα οράματα των επιστημών της NASA για καθαρά οικονομικούς λόγους;

Βέβαια, αρκετές φορές έχουν περιοριστεί. Η «όρεξη» για διαστημικά προγράμματα της επιστημονικής κοινότητας είναι τεράστια, και λογικά, ο πολιτικός κόσμος δεν μπορεί να χρηματοδοτεί οτιδήποτε θέλουν οι επιστήμονες. Ωστόσο, υπάρχει μία αντίληψη στον κόσμο ότι τα διαστημικά προγράμματα κοστίζουν πάρα πολλά λεφτά. Ο προϋπολογισμός της ΝΑΣΑ είναι 0,16% του προϋπολογισμού των ΗΠΑ. Είναι ελάχιστο το ποσοστό.
Κάθε χώρα, η οποία ελπίζει να έχει μία τεχνική πρόοδο, πρέπει να κάνει μία επένδυση στο μέλλον. Στην περίπτωση του διαστημικού προγράμματος, έχει αποδειχθεί ότι για κάθε ευρώ που ξοδεύεται, υπάρχει μία δραστηριότητα γύρω στα επτά ευρώ, ως επιστροφή στην τεχνολογία και στην κοινωνία (επειδή τα περισσότερα κονδύλια χρησιμοποιούνται για έρευνα, αλλά και για μισθούς). Επομένως, είναι μία προσοδοφόρα επιχείρηση για οποιαδήποτε χώρα. Η διαστημική τεχνολογία είναι μία τεχνολογία αιχμής και σιγά-σιγά βρίσκει τρόπο να εισέρχεται στον εμπορικό τομέα: οι εταιρείες την χρησιμοποιούν για πολλά και διάφορα προγράμματα, τα οποία κατόπιν, τα χρησιμοποιούμε εμείς.


- Έχετε πληθώρα διακρίσεων από επιστημονικούς και μη οργανισμούς, όμως θα ήθελα να μας πείτε πώς νιώθετε που ένας αστεροειδής (πρόκειται για τον «8323 Krimigis» ) και μία επιστημονική θεωρία ( «θεωρία διάχυσης πρωτονίων από ηλιακές εκρήξεις», «Krimigis Diffusion Model» ) φέρουν το όνομά σας;

Είμαι ευτυχής που οι συνάδελφοί μου εκτίμησαν τη δουλειά μου και υπερήφανος, επειδή υπάρχει ένα ελληνικό όνομα στο διάστημα.


- Ποιο είναι το δικό σας, το προσωπικό σας όραμα για το διάστημα;

Έχω πειράματα σχεδόν σε όλους τους πλανήτες - και δύο καθ' οδόν για τον Ερμή και τον Πλούτωνα. Μία φιλοδοξία που είχα είναι να στείλουμε ένα διαστημόπλοιο στον Ήλιο και να κάνουμε μετρήσεις πάρα πολύ κοντά στην επιφάνειά του. Αυτό το έχουμε σχεδιάσει και πριν παραιτηθώ από γενικός διευθυντής των προγραμμάτων, ανατέθηκε στο εργαστήριό μας. Έχουμε ήδη κάνει προσομοιώσεις και περιμένουμε τη χρηματοδότηση από τη ΝΑSΑ για αυτό το πρόγραμμα. Ελπίζω, πριν πεθάνω, να δω αυτό το πρόγραμμα να υλοποιείται…


Βιογραφικά στοιχεία

Ο Δρ Σταμάτης Κριμιζής γεννήθηκε στο Βροντάδο της Χίου. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Μινεσότα, όπου έλαβε το πτυχίο Φυσικής (1961), και στη συνέχεια της Αϊόβα, όπου απέκτησε μεταπτυχιακό (1963) και διδακτορικό (1965) τίτλο. Σήμερα, είναι επίτιμος διευθυντής του Τμήματος Διαστημικής στο εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς (Johns Hopkins). Από το 1991 και για 13 χρόνια, υπήρξε διευθυντής του Τμήματος Διαστημικής και επικεφαλής πολλών διαστημικών αποστολών. Διεύθυνε τις δραστηριότητες περισσότερων από 600 επιστημόνων, μηχανικών και άλλου τεχνικού προσωπικού και προσωπικού υποστήριξης. Έχει συμμετάσχει σε πάνω από 60 αποστολές και στην κατασκευή περισσότερων από 175 επιστημονικών οργάνων. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 370 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ έχει λάβει και δεκάδες διακρίσεις. Έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο Εξαιρετικών Επιστημονικών Επιτευγμάτων (Medal for Exceptional Scientific Achievement) της NASA δυο φορές: το 1981 και το 1986.

πηγή: http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_mc7_1_29/11/2006_173078

Ένας ακόμα σπουδαίος έλληνας επιστήμονας που μεγαλουργεί, όμως στο εξωτερικό.