Μαθηματικός και φιλόσοφος, κόρη του επίσης μαθηματικού και φιλόσοφου Θέωνα από την Αλεξάνδρεια, η οποία έζησε στα τέλη του 4ου και τις αρχές του 5ου αιώνα.
Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν ήλθε στην Αθήνα, όπου φοίτησε στην νεοπλατωνική σχολή του Πρόκλου και του Ιεροκλή. Δεν είναι γνωστό πόσο έμεινε στην Αθήνα, αναφέρεται όμως ότι όταν επέστρεψε στην πατρίδα της παρουσιάσθηκε ως δάσκαλος και αρχηγός σχολής μαθηματικών και φιλοσοφικών σπουδών. Δίδασκε βασικά νεοπλατωνική φιλοσοφία, ασχολήθηκε όμως και με άλλους συγγραφείς (Αριστοτέλης) και άλλες επιστήμες (μαθηματικά, αστρονομία).
Μαθητές της υπήρξαν ανάμεσα σε άλλους, οι σοφιστής Τρώιλος, ο έπαρχος Αλεξανδρείας Ορέστης, ο Σενέσιος Πτολεμαϊδος κ.α.
Άλλοι αναφέρουν ότι η Υπατία δεν παντρεύτηκε ποτέ, άλλοι όμως την χαρακτηρίζουν ως σύζυγο του φιλόσοφου Ισιδώρου.
Η συγγραφική παραγωγή της χάθηκε και τίτλοι μόνον έργων της αναφέρονται, όπως «Υπόμνημα εις Διάφαντον» υπόμνημα στα «Κυνικά» του Απολλώνιου του Περγαίου, ο «Αστρονομικός κανών», κ.α.
Οι διάφοροι σύγχρονοι της συγγραφείς που κάνουν λόγο γι’αυτήν την χαρακτηρίζουν με τα ωραιότερα λόγια: ωραία, συνετή, θαρραλέα, πολυμαθής και σοφή. Πρόκειται για μια σπάνια μορφή φιλοσόφου και δασκάλας.
Το τραγικό τέλος της όμως ήταν αντίθετο με την προσωπικότητα και τα προσόντα της. Η πόλη στην οποία έζησε, όπως και η εποχή, χαρακτηρίζονταν από θρησκευτικές διαμάχες με αντίπαλους τα υπόλοιπα των εθνικών και τους ορμητικούς νέους χριστιανούς. Η Υπατία θεωρήθηκε ως υποκινήτρια εχθρικών ενεργειών προς τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Κύριλλο εκ μέρους του έπαρχου Ορέστη, με τον οποίο διατηρούσε φιλικές σχέσεις. Στο μίσος εναντίον της Υπατίας συντέλεσαν πολύ και οι δοξασίες των ανθρώπων(βλέπε: δεισιδαίμονες φανατικοί χριστιανοί) των χρόνων εκείνων, σύμφωνα με τις οποίες όσοι ασχολούνταν με τα μαθηματικά ήσαν μάγοι! Έτσι το 415 εξαγριωμένο πλήθος με αρχηγό τον αναγνώστη Πέτρο μπήκε στο σπίτι της, την έσυρε στους δρόμους, τη διαμέλισε και τα λείψανα της τα έκαψε στη φωτιά. Υπαίτιος της τραγωδίας αυτής θεωρείται από τους νεότερους μελετητές ο Κύριλλος, ο οποίος πάντως τότε έμεινε ατιμώρητος.
Πηγή: Νέα Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Χάρη Πάτση.
